FİKRİ HAK İHLALLERİNE İLİŞKİN BİLGİ NOTU
Fikri mülkiyete dayalı ürünlerin üretildiği endüstrilerin ekonomik,sosyal ve kültürel gelişmeye ivme kazandırması bakımından Sürdürülebilir Kalkınma için önemi aşikardır. Eğitim, kültür sağlık, gıda, tarım,ulaşım, çevre gibi sektörlerde üretilen ve yaşamın her alanında kullanılan bu ürünler bireyler açısından yaşam kalitesini yükselten, hayatı kolaylaştıran, duygu ve düşünce dünyalarını aydınlatan vazgeçilmez nitelikteki ürünler olmasına rağmen bu ürünlerin üreticilerinin haklarının korunması hususunda toplumda yeterli düzeyde özen ve hassasiyet gösterilmemektedir.
Bu bağlamda fikri hak ihlallerini veya telif hakları ihlallerini genel olarak uluslararası sözleşmeler ve ulusal yasalarla hak sahiplerine tanınan münhasır nitelikteki haklara ilişkin hükümlere aykırı olarak ve hak sahiplerinin veya yetkili kıldıkları kişi veya kuruluşların izni olmaksızın eser ve yapımların çeşitli yöntem ve araçlarla çoğaltılması, yayılması , temsil edilmesi ve topluma iletilmesi ve bu suretle de suç teşkil eden fiillerin işlenmesi olarak tanımlamak mümkündür. Dünya Ticaret Örgütünün koordine ettiği TRIPS -Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Haklarının Korunmasına ilişkin Anlaşma- korsan ürünü “doğrudan veya dolaylı olarak bir nesneden yapılan ve kopya niteliğini haiz her tür ürün, eğer üretimin yapıldığı ülkedeki hak sahibi veya onun yetkili kıldığı kişinin izni olmaksızın üretilmiş ve bu faaliyet, ayrıca ithalatın yapıldığı ülke hukukunda0 bir telif hakkı veya bağlantılı hak ihlali oluşturmakta olan ürün ” olarak tanımlamaktadır.
Yaygın olarak korsanlık deyimiyle ifade edilen organize nitelikli yasadışı faaliyetler üretenlerin ve bu alanlara yatırım yapan yatırımcıların maddi kayıplarına yol açması nedeniyle emeğin gasp edilmesine ve ilgili sektörlerdeki yatırımların azalmasın sebebiyet vermektedir.Kayıtdışılığın artmasına ve vergi kayıplarına yol açan bu faaliyetlerlen elde edilen haksız kazançlar yasadışı faaliyetlerin finansmanında kullanılmaktadır. Uluslararası ilişkiler bakımından da sözkonusu faaliyetler ülke itibarının zedelenmesine hatta ticari yaptırımlara neden olabilmektedir.
Toplumsal gelişmede yadsınamaz öneme sahip fikri çabalar karşılığında oluşturulan özgün üretimlerin maddi karşılıkların alınabilmesi ve üretenlerinin itibar ve saygınlıklarının devam ettirilmesi bakımından hakların etkin ve yeterli düzeyde korunabilmesi için yasal koruma tedbirlerinin yanısıra bu alanda farkındalık yaratılmasına ve toplumsal algının dönüştürülmesine yönelik yoğun bir çaba harcanması gerekli görülmektedir. Telif hakları ihlallerinin önlenmesi amacıyla farkındalığın arttırılmasına yönelik yapılacak çalışmalarda fikri mülkiyete tabi endüstri üretimlerinde kişisel yeteneklerin, bir başka ifadeyle bireysel farklılıkların ürüne yansıtılması bakımından bu endüstrilerin kültürel çeşitliliğe ,farklılıklara saygı göstermeye böylelikle hoşgörü ve toplumsal uzlaşmaya olan katkısı ile hak sahiplerine tanınan belirli koruma süresinin ardından kamuya malolacak bu üretimlerin gelecek kuşakların için insanlığın ortak mirasını oluşturacağı hususu da önemle vurgulanmalıdır.
YASAL ÇERÇEVE
Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeler telif hakları ihlallerinin fiziki kopyalara ilişkin ihlallerin yanı sıra dijital ortam bağlamında ele alınmasını da gerekli kılmaktadır..İnternet kullanımının yaygınlaşması ihlalleri sınırları aşan karmaşık ve teknik bir boyuta taşımaktadır. Bilgi ve iletişim ağlarıyla eser ve yapımların sanal ortamda sınırları aşan şekilde kullanılması ve iletilmesi hakların korumanın talep edildiği ülkede korunması, ülkesellik ilkesi, eserlerin aleniyet kazandığı menşe ülke gibi kriterler bağlamında fikri haklardan sınırötesi yararlanılması bakımından ulusal mevzuat hükümleri ile uluslararası sözleşmelerin ilgili hükümlerinin birlikte değerlendirilmesini ve bu alandaki uygulamaların uyumlaştırılmasını zorunlu hale getirmektedir.
Bu kapsamda telif hakları ihlallerine ilişkin uluslararası sözleşmeler ve AB Direktifinin ilgili hükümlerinden bahsedilmesinde yarar görülmektedir. Telif Hakları Sözleşmesinin (WCT) hakların uygulanmasına ilişkin hükümler başlıklı 14. Maddesi
- (1) Akit taraflar, bu Andlaşmanın uygulanmasını sağlayacak gerekli önlemleri kendi hukuk sistemlerine uygun olarak almayı taahhüt ederler.
- (2) Akit taraflar, bu Andlaşma ile öngörülen korumanın herhangi bir şekilde ihlaline karşı ihlalleri önleyecek ve gelecekte olabilecek ihlallerde caydırıcılık sağlayacak özgün tedbirler içeren etkin eylemlere imkan veren uygulama prosedürlerinin kendi kanunlarında bulunmasını sağlayacaklardır. hükmünü amirdir.
Diğer taraftan, Bilgi Toplumunda Telif Hakları ve Bağlantılı Hakların Belirli Yönlerinin Uyumlaştırılması hakkında 22 Mays 2001 tarihli AVRUPA PARLAMENTOSU VE KONSEY DİREKTİFİ’nin
Yaptırımlar ve Hukuki Yollar başlıkı 8.maddesi
- 1. Üye devletler, bu Direktifte düzenlenen haklar ve sorumlulukların ihlali halinde başvurulacak uygun yaptırım ve hukuki yolları sağlar ve bu yaptırım ve hukuki yolların uygulanmasını temin etmek amacıyla gereken her türlü önlemi alırlar. Böylelikle, sağlanan yaptırımlar etkili, orantılı ve caydırıcı olur.
- 2. Her üye devlet, kendi ülkesinde vuku bulan bir ihlal sebebiyle menfaati etkilenen hak sahibinin zararı için tazminat isteyebilmesini ve/veya bir ihtiyati tedbire ve mümkün olduğunda ihlale konu materyalin, 6(2) maddesinde belirtilen bileşen, ürün ya da tamamlayıcı kısımların müsaderesine başvurabilmesini temin eden tüm gerekli tedbirleri alır.
- 3.Üye devletler, bir telif hakkı veya bağlantılı hakkın, aracıların hizmetlerini kullanan üçüncü şahıslarca ihlaline karşı bir ihtiyati tedbire başvurma konumunda olan hak sahiplerinin bu durumunu teminat altına alır.’hükmünü amirdir.
Bu hükümlerden de anlaşılacağı üzere Telif hakları alanındaki uluslararası sözleşmelere taraf ülkeler telif ve bağlantılı hak sahiplerinin uluslararası sözleşmelerle tanınan haklarının korunması amacıyla ihlallerin etkin ve caydırıcı yöntemlerle önlenmesine yönelik yaptırmları mevzuatlarında düzenlemek zorundadır.
Ulusal mevzuat
FSEK kapsamında münhasır haklara ilişkin tahditler ve istisnalar Amme intizamı mülahazasıyla, Genel menfaat mülahazasıyla, Hususi menfaat mülahazasıyla , Kopya ve Teşhir üst başlıklarıyla belirlenmiştir. Bu fiillerle sınırlı olmak kaydıyla eserlerden yararlanmak serbesttir.Ancak FSEK kapsamında yer alan tahditler ve istisnalara ilişkin hükümler genel olarak uluslararası sözleşmelere uyumlu olmakla birlikte uygulamada üç adım testi ilkesinin gözetilmediği özel durumlarda uygulanması gereken istisnaların yaygınlaştırıldığı ve hak sahiplerinin meşru menfaatlerinin ihlal edildiği görülmektedir.
5846 sayılı Fikir ve Sanat eserleri Kanununda eser ve bağlantılı hak sahiplerinin manevi ve mali haklarının ihlal edilmesi halinde hukuk ya da ceza davası açılabilmesi hususları ayrıntılı olarak düzenlenmektedir Ülkemizin taraf olduğu Uluslararası Sözleşmeler ve AB müktesebatında belirtilen öngörülen korumanın herhangi bir şekilde ihlaline karşı ihlalleri önleyecek ve gelecekte olabilecek ihlallerde caydırıcılık sağlayacak özgün tedbirler içeren etkin eylemlere imkan veren uygulama prosedürlerinin kendi kanunlarında bulunması bulunmasını sağlayacaklardır hükmüyle paralelik arzeden yaptırımlar (hapis ve para cezası, ihtiyati tedbirler,el koyma,imha, tazminat) FSEK’te Hukuk ve Ceza Davalarıyla ilgili hükümlerde düzenlemektedir.
Hukuk Davaları
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun
- -66. Maddesi ile Manevi ve mali hakları tecavüze uğrıyan kimsenin tecavüz edene karşı tecavüzün ref'ini dava edebileceğine,
- -68. Maddesi ile eseri, icrayı, fonogramı veya yapımları hak sahiplerinden Kanuna uygun yazılı izni almadan, işleyen, çoğaltan, çoğaltılmış nüshaları yayan, temsil eden veya hertürlü işaret, ses veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletenlerden, izni alınmamış hak sahipleri sözleşme yapılmış olması halinde isteyebileceği bedelin veya Kanun hükümleri uyarınca tespit edilecek rayiç bedelin en çok üç kat fazlasını isteyebiliceğine,
- -69. maddesi ile Mali veya manevi haklarında tecavüz tehlikesine maruz kalan eser sahibnin muhtemel tecavüzün önlenmesini dava edebileceğine ve Vakı olan tecavüzün devam veya tekrarı muhtemel görülen hallerde de aynı hüküm cari olacağına ,
- -70. Maddesi ile Manevi hakları haleldar edilen kişinin , uğradığı manevi zarara karşılık manevi tazminat ödenmesi için dava açabileceği ile Mali hakları haleldar edilen kimsenin , tecavüz edenin kusuru varsa haksız fiillere mütaallik hükümler dairesinde tazminat talep edebileceğine
ilişkin hususlar düzenlenmiştir.
Ceza davaları
FSEK 71.manevi, mali veya bağlantılı haklara tecavüz teşkil eden ceza davası açılabilecek suçlar belirlenmektedir. 72. Maddede ise Koruyucu programları etkisiz kılmaya yönelik hazırlık hareketlerine ilişkin düzenleme yapılmıştır
1. Manevi, mali veya bağlantılı haklara tecavüz teşkil eden suçların belirlendiği 71. Madde
Bu Kanunda koruma altına alınan fikir ve sanat eserleriyle ilgili manevi, mali veya bağlantılı hakları ihlal ederek:
- 1. Bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı hak sahibi kişilerin yazılı izni olmaksızın işleyen, temsil eden, çoğaltan, değiştiren, dağıtan, her türlü işaret, ses veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma ileten, yayımlayan ya da hukuka aykırı olarak işlenen veya çoğaltılan eserleri satışa arz eden, satan, kiralamak veya ödünç vermek suretiyle ya da sair şekilde yayan, ticarî amaçla satın alan, ithal veya ihraç eden, kişisel kullanım amacı dışında elinde bulunduran ya da depolayan kişi hakkında bir yıldan beş yıla kadar hapis veya adlî para cezasına hükmolunur.
- 2. Başkasına ait esere, kendi eseri olarak ad koyan kişi altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezasıyla cezalandırılır. Bu fiilin dağıtmak veya yayımlamak suretiyle işlenmesi hâlinde, hapis cezasının üst sınırı beş yıl olup, adlî para cezasına hükmolunamaz.
- 3. Bir eserden kaynak göstermeksizin iktibasta bulunan kişi altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezasıyla cezalandırılır.
- 4. Hak sahibi kişilerin izni olmaksızın, alenileşmemiş bir eserin muhtevası hakkında kamuya açıklamada bulunan kişi, altı aya kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
- 5. Bir eserle ilgili olarak yetersiz, yanlış veya aldatıcı mahiyette kaynak gösteren kişi, altı aya kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
- 6. Bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı, tanınmış bir başkasının adını kullanarak çoğaltan, dağıtan, yayan veya yayımlayan kişi, üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezasıyla cezalandırılır.
Bu Kanunun ek 4 üncü maddesinin birinci fıkrasında bahsi geçen fiilleri yetkisiz olarak işleyenler ile bu Kanunda tanınmış hakları ihlâl etmeye devam eden bilgi içerik sağlayıcılar hakkında, fiilleri daha ağır cezayı gerektiren bir suç oluşturmadığı takdirde, üç aydan iki yıla kadar hapis cezasına hükmolunur
Hukuka aykırı olarak üretilmiş, işlenmiş, çoğaltılmış, dağıtılmış veya yayımlanmış bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı satışa arz eden, satan veya satın alan kişi, kovuşturma evresinden önce bunları kimden temin ettiğini bildirerek yakalanmalarını sağladığı takdirde, hakkında verilecek cezadan indirim yapılabileceği gibi ceza vermekten de vazgeçilebilir.’hükmünü amirdir.
Ayrıca 72. Madde ‘Bir bilgisayar programının hukuka aykırı olarak çoğaltılmasının önüne geçmek amacıyla oluşturulmuş ilave programları etkisiz kılmaya yönelik program veya teknik donanımları üreten, satışa arz eden, satan veya kişisel kullanım amacı dışında elinde bulunduran kişi altı aydan iki yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır. hükmünü amirdir. Bu hükümle Koruyucu programları etkisiz kılmaya yönelik hazırlık hareketlerine ilişkin düzenleme yapılmıştır.
Davalara ilişkin Usul
-FSEK uyarınca açılacak davalar davalının ikametgâhı veya haksız fiilin meydana geldiği yerde açılır. FSEK 66. madde gereğince ayrıca tecavüzün önlenmesi davaları davacının ikametgâhının olduğu yer mahkemesinde de açılabilir.
-FSEK kapsamında açılacak davaların ayni zamanda haksız fiil teşkil etmesi sebebiyle bu davalar Borçlar Kanunu 60. madde hükmü uyarınca bir ve on yıllık zamanaşımı sürelerine tabidir.Suç teşkil eden mali haklara tecavüz haline ilişkin davalar ceza zamanaşımı süresine tabidir.
- Ceza davasına ilişkin usul : FSEK kapsamında haklarının ihlal edildiğini iddia eden hak sahipleri veya yetkilendirdikleri ve üyesi oldukları meslek birliği tecavüzün gerçekleştiği veya sonuçlarının meydana geldiği yerin savcılığına başvururlar. Cumhuriyet savcısı hak sahiplerince yapılan ceza davasına konu şikâyet üzerine İhlal iddiasına ilişkin yeterli delilin olması halinde suç konusu eşya ile ilgili olarak Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre el koyma koruma tedbirinin alınmasına ilişkin gerekli işlemleri yapar.
Ayrıca gerekli gördüğü takdirde yasal olmayan çoğaltım olduğu iddia edilen çoğaltımlara ilişkin faaliyetin durdurulmasına karar verebilir ve bu kararı yirmidört saat içinde hâkimin onayına sunar. Yirmidört saat içinde Hâkim tarafından onaylanmaması halinde sözkonusu karar hükümsüz olur
TELİFHAKLARI İHLALLERİNİN ÖNLENMESİ VE KORSANLIKLA MÜCADELE AMACIYLA ÜLKEMİZDE UYGULANAN SİSTEMLER (bandrol uygulaması,kayıt-tescil ve sertifika sistemi )
Bandrole ilişkin suçlar
Bandrol. sökülmesi halinde parçalanan ve yapıştırıldığı malzemenin özelliğini kaybettiren nitelikte güvenlik şeridi içeren holografik özellikli bir etiketdir. Sinema ve müzik eserleri ile süreli olmayan yayınlara yapıştırılması zorunlu olan diğer eserlerde de hak sahiplerinin talebine bağlı olarak kullanılan Bandrol ve FSEK kapsamında kurulan bandrol sistemi ile hak sahiplerinin mali haklarından olan çoğaltma ve yayma haklarının takip edilmesi, eserlerin yasadışı çoğaltımların önlenmesi ve fiziki korsanlıkla mücadele etkinlik sağlanması amaçlanmaktadır. Bandrole ilişkin denetimler hak sahiplerini temsil eden meslek birliklerinin dahil edildiği Mülki idare amirleri tarafından oluşturulan İl Denetim Komisyonlarınca gerçekleştirilmektedir.
FSEK 81. Maddesi ile bandrol yükümlülüğüne aykırılık arzeden ve suç teşkil eden fiiller belirlenmektedir.FSEK 81. Madde uyarınca
- -Bandrol yükümlülüğüne aykırı ya da bandrolsüz olarak bir eseri çoğaltıp satışa arz eden, satan, dağıtan veya ticarî amaçla satın alan ya da kabul eden kişi bir yıldan beş yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezasıyla cezalandırılır.
- - Kanun kapsamında korunan, yasal olarak çoğaltılmış, bandrollü nüshaların da yol, meydan, pazar, kaldırım, iskele, köprü ve benzeri yerlerde satışı yasaktır. Bu yasağa aykırı hareket edenler, Kabahatler Kanununun 38 inci maddesinin birinci fıkrasına göre cezalandırılır.
- -Sahte bandrol üreten, satışa arz eden, satan, dağıtan, satın alan, kabul eden veya kullanan kişi üç yıldan yedi yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezasıyla cezalandırılır.
- -Bir eserle ilgili olarak usulüne uygun biçimde temin edilmiş bandrolleri başka bir eser üzerinde tatbik eden kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis ve binbeşyüz güne kadar adlî para cezasıyla cezalandırılır.
- -Yetkisi olmadığı hâlde, hileli davranışlarla bandrol temin eden kişi bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.
- -Yetkisi olmayan kişilere bandrol temin eden kişi iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezasıyla cezalandırılır.
- -Bandrol yükümlülüğüne aykırılığın aynı eserle ilgili olarak 71 inci maddenin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde tanımlanan suçla birlikte işlenmesi hâlinde, fail hakkında sadece 71 inci maddeye göre cezaya hükmolunur. Ancak, verilecek ceza üçte biri oranında artırılır.
- -Bu Kanunda tanımlanan suçların bir tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde işlenmesi hâlinde, ilgili tüzel kişi hakkında Türk Ceza Kanununun tüzel kişilere özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur.
Kayıt-Tescil Sistemi ve Sertifikalandırma Sistemi:
5846 sayılı Kanun’un 13 üncü maddesi uyarınca filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren film yapımcıları ile seslerin ilk tespitini gerçekleştiren fonogram yapımcıları sinema ve müzik eseri içeren yapımların kayıt-tescilini yaptırmak zorundadırlar.Ayrıca eser sahiplerinin talebi üzerine diğer eserlerin de kayıt-tescilinin yapılması . mümkündür. Hak sahipliklerinin belirlenmesinde ispat kolaylığı sağlanmasında karine teşkil eden bu sistemle veri tabanı oluşturularak yargı süreçlerine katkı sağlanması amaçlanmıştır.
Diğer taraftan 5846 sayılı Kanun’un 44. Maddesi uyarınca eserleri taşıyıcı materyallere tespit ederek çoğaltımını yapan dolum tesisleri,matbaalar ve yayınevleri,sinema filmlerinin gösterimini yapan salonlar ve benzeri yerler,fikir ve sanat eserlerinin dijital iletim de dahil her türlü usul ve teknikle satış, dağıtım, ithalat ve pazarlamasını yapan veya bunları kiraya veren yerlerin Bakanlıkça sertifikalandırılması hükme bağlanmıştır. Korsanlıkla mücadelede etkinlik sağlanmasını amaçlayan bu uygulama ile yasal olmayan faaliyetlerin gerçekleştiği yerlerin tespit edilmesi mümkün olmaktadır. Ayrıca Sertifika alma yükümlülüğüne aykırı hareket edenler hakkında idari para cezası cezası uygulanmaktadır.
Yazıyı word dosyası olarak indirmek için lütfen tıklayınız.